Το άρθρο της Κυριακής - Ελληνική Γλώσσα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ, ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ «ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ»

Γράφει ο Νίκος Μπατσικανής, συγγραφέας - ποιητής, μελετητής.

«Τη γλώσσα μού έδωσαν Ελληνική˙
το σπίτι φτωχικό, στις αμμουδιές του Ομήρου».

(Οδυσσέας Ελύτης, «Άξιον Εστί»).

Η Ιστορία των ελλήνων είναι τεράστια και χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ανάλογη και αυτή της ελληνικής Γλώσσας. Οι πρόγονοί μας δε μας άφησαν κληρονομιά, μόνο, τα μαρμάρινα μνημεία, αλλά και τα Γραπτά Μνημεία του Λόγου, βασισμένα στην ελληνική Γλώσσα, με κορυφαία τα φιλοσοφικά κείμενα, τα οποία διαβάζονται και διδάσκονται, ακόμη στις μέρες μας, καθώς πρώτοι οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι διατύπωσαν αρχές και θεωρίες, που έχουν εφαρμογή, ως τώρα, με: Θέατρο, Ιστορία, Γεωγραφία, Νόμους, Επιτύμβιες στήλες κ.ά.

Η δύναμη και η ομορφιά της Ελληνικής, που είναι μητέρα Γλωσσών της Οικουμένης, την έκανε να παραμένει ζωντανή κι επίκαιρη ως σήμερα. Ξεπροβάλλει από τα βάθη των αιώνων κραταιή, μ’ εκατομμύρια παιδιά που γέννησε στην πορεία της, στη διαδρομή της ως τώρα και στην ατέρμονη, που προσδοκούμε στο μέλλον, έχοντας τη δάδα της Σοφίας αναμμένη, όπως η γλαύκα της θεάς Αθηνάς. Ψηλά, με τα μεγάλα της φτερούγια ανοιχτά, σαν αετός μάς σκέπει, δείχνοντας το δρόμο για το Φως της Γνώσης. Πολύ ψηλά, εκεί όπου τη σήκωσαν οι πρόγονοί μας με τα έργα που μίλησαν, τραγούδησαν, σκάλισαν κι έγραψαν, με αυτή: Όμηρος, Σωκράτης, Αριστοτέλης, Πίνδαρος, Ευριπίδης, Σοφοκλής …

Σε αυτή τη Γλώσσα γράφτηκαν τα Ευαγγέλια και η Αποκάλυψη, μα κι έγινε η διδασκαλία του Χριστιανισμού από τους Αποστόλους. Στην ίδια Γλώσσα, ο Μαρτίνος Λούθηρος μετέφρασε τα Ευαγγέλια στα Γερμανικά, ο Γεώργιος Ζολώτας μίλησε σε ξένους, με δικές μας, μόνο λέξεις, στα Αγγλικά και ο Κλαύδιος έγραψε τ’ απομνημονεύματά του, αντί της Λατινικής, αν και Ιταλός, γιατί είχε προβλέψει, ότι η Γλώσσα αυτή θα ζήσει στους αιώνες.

Η Γλώσσα μας ταξίδεψε και κατέκτησε την υφήλιο με πολλούς τρόπους. Με τις κτήσεις των ελλήνων κυρίως. Τον 8ο αι. π. Χ. έλληνες άποικοι έδωσαν (κατ’ άλλους ερευνητές πούλησαν) έναν τύπο ελληνικού Αλφαβήτου στους Ρωμαίους. Το 146 π.Χ., όταν αυτοί μάς κατέκτησαν, δέχθηκαν την επίδραση του ανώτερου (σύμφωνα με τους ίδιους) Πολιτισμού μας και, συνεπώς, και της Γλώσσας μας. Το ίδιο έγινε και με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, μετά. Συνεχίζοντας τις κατακτήσεις, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετέδωσε τη Γλώσσα μας και σε άλλα έθνη και κράτη, όπως είχε γίνει και με το Μέγα Αλέξανδρο, πιο πριν. Αργότερα, οι Ρωμαίοι κατέκτησαν μέχρι και την Αγγλία για 460 χρόνια, με αποτέλεσμα οι ελληνικές λέξεις της Λατινικής να περάσουν και στην Αγγλική, καθώς οι Κέλτοι εκρωμαΐστηκαν. Το 597 μ.Χ., ο ίδιος ο Άγιος Αυγουστίνος πήγε κι ανέλαβε να εκχριστιανίσει τους Άγγλους, χρησιμοποιώντας τα Ευαγγέλια που ήταν γραμμένα στα Ελληνικά. Ρωμαίοι, Γάλλοι και Άγγλοι, μην έχοντας αντίστοιχες λέξεις υιοθέτησαν τις ελληνικές, όπως: μάρτυς, βάπτισμα, αμήν κ.ά. Το ίδιο και σε μεγαλύτερη έκταση έγινε αμέσως μετά, τόσο με την κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς για 300 χρόνια, όσο και με την εξάπλωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και μετά την πτώση της, όταν όλοι οι άνθρωποι των Γραμμάτων και του Πνεύματος σκόρπισαν στη Δύση.

Από τον 3ο αι. π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ. Χ. η Ελληνική ήταν η Γλώσσα του Πολιτισμού και των εμπορικών συναλλαγών (Λίνγκουα Φράνκα). Εκτιμάται πως ακόμα και απλοί κάτοικοι όλων των χωρών της Μεσογείου μιλούσαν ή, τουλάχιστον, καταλάβαιναν Ελληνικά. Ο Ιστορικός και Γλωσσολόγος Ντουράντ, στην «Ιστορία του Παγκόσμιου Πολιτισμού», αναφέρει ότι, την περίοδο του Αυτοκράτορα Αυγούστου, 10.000 επιπλέον ελληνικές λέξεις ενσωματώθηκαν στη Λατινική. Με την πτώση της Πόλης, το 1453, Λόγιοι όπως οι: Χρυσολωράς, Γαζής, Αργυρόπουλος, Μουσούρος, Λάσκαρις, Χαλκοκονδύλης κ.ά. μπόλιασαν την Ιταλία και την υπόλοιπη Δύση με τα Ελληνικά Γράμματα. Είχαν μαθητές όπως τον Πετράρχη, προσκλήθηκαν από βασιλείς στις αυλές τους, όπως έγινε από το βασιλιά Ματθαίο της Ουγγαρίας, δίδαξαν τους αρχαίους κλασσικούς σε Γενεύη, Βενετία, Πάντοβα, Φερράρα, κ.α. Κάτι αντίστοιχο έγινε αργότερα με τους Ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, Έλληνες αξιωματούχους και τους Φαναριώτες, όπως : Σούτσοι, Υψηλάντηδες, Κολοκοτρώνης, Κοραής, Καποδίστριας, Ρήγας κ.ά.

Αργότερα, τη σκυτάλη πήραν οι έλληνες της Αλεξάνδρειας κι άλλοι επιφανείς συμπατριώτες μας, όπως: Δομην. Θεοτοκόπουλος, Κων-νος Καβάφης, Αριστ. Ωνάσσης, Μαρία Κάλλας, Ηλίας Καζάν, Μελίνα Μερκούρη, Κατίνα Παξινού, Μιχ. Κακογιάννης, Βαγ. Παπαθανασίου, Μάνος Χατζηδάκης, Νάνα Μούσχουρη, Ειρήνη Παπά, Μίκης Θεοδωράκης, μα και χιλιάδες μετανάστες, ναυτικοί, Έλληνες επιστήμονες και Καθηγητές Πανεπιστημίων του εξωτερικού. Φάροι που τη μεταλαμπαδεύουν είναι οι τουρίστες που κατακλύζουν κάθε χρόνο την πατρίδα μας, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα Ελληνικά αρχαία και νεότερα γραπτά κείμενα, ο Αθλητισμός, οι Τέχνες, τα δεκάδες ξένα Πανεπιστήμια που έχουν έδρα Ελληνικών, μα πάνω απ’ όλα η δύναμη και η αρμονία της γλώσσας μας, μα και η σοφία της, που διέγειρε το μυαλό των Ιαπώνων, να σχεδιάσουν την επόμενη γενιά Ηλεκτρονικών Υπολογιστών με βάση την Ελληνική γλώσσα και Γραμματική, γιατί όλα τα μέχρι τώρα χρησιμοποιηθέντα προγράμματα ήταν πια ανεπαρκή, για την απύθμενη αυτή Τεχνολογία - Επιστήμη.

Η επίδραση που έχει ασκήσει η Ελληνική, διεθνώς, και κυρίως στις Ευρωπαϊκές Γλώσσες, με πρώτη την Αγγλική, είναι εν μέρει γνωστή στον πολύν κόσμο, και όχι καταγεγραμμένες οι λέξεις που δανείσαμε. Μα, οι ξένοι επιστήμονες γνωρίζουν και αναγνωρίζουν το ρόλο της Γλώσσας μας διεθνώς. Και η Ελληνική, βέβαια, δανείστηκε λέξεις και συνεχίζει να το κάνει, μα άλλο είναι να δανείσει κάποιος τη λέξη ταξί και άλλο λέξεις όπως: Δημοκρατία, Φιλοσοφία, Ολυμπισμός. Οι λέξεις που δανείσαμε εκφράζουν βασικές έννοιες κι επιστημονικούς όρους όπως: Ανάλυση, σύνθεση, πρόβλημα, μέθοδος, μουσική, ορχήστρα, ιδέα, φαινόμενο, κρίση, θέατρο, γέννηση, ρίζα, συμμετρία κι εκατοντάδες ακόμα. Για πολλές δεν υπάρχουν εναλλακτικές στις δικές τους Γλώσσες κι άλλες έμειναν ανεπανάληπτες, όπως οι λέξεις: αγώνας και έρωτας. Είναι γνωστό πως οι ξένοι λένε τσάμπιον, σπορ, γκέιμ (που σημαίνει παιγνίδι) κ.λ.π. , ενώ εμείς εννοούμε «τον αγώνα τον καλό», και με το λαβ ερμηνεύουν την αγάπη, μα και το σεξ, σε αντίθεση με τη δική μας έννοια.

Γνωστοί είναι και οι επιστημονικοί όροι, μα και οι αμέτρητες λέξεις Ζωολογίας, Ιατρικής, Αστρονομίας, Αστρολογίας και Τεχνών όπως: δελφίνι, όρνιθα, κοράλλι, πίθηκος, θηρίο, οισοφάγος, φάρμακο, σπέρμα, νεύρο, αγγείο, έμβρυο, καρδιά, πνευμονία, λέων, Αφροδίτη, σελήνη, μουσική, θέατρο, αρμονία, ποίηση, κωμωδία, δράμα, ορχήστρα κ.ά.

Τα πράγματα είναι ακόμα πιο σύνθετα και ουσιαστικά. Χρησιμοποίηση κανόνων της Γραμματικής μας, ταύτιση σε Κύρια ονόματα όπως: Αλέξανδρος, Νικόλαος, Γεώργιος, Αικατερίνη κ.λ.π. Αντιγραφή παροιμιών, εκφράσεων και λέξεων – συμβόλων, όπως: «Υπό την αιγίδα, Ηλύσια πεδία, Μέντορας, Νέμεση». Πιο μεγαλειώδες είναι ότι χιλιάδες λέξεις της καθημερινότητας στην Αγγλική, Γαλλική, Ιταλική, Γερμανική και Ισπανική, που είναι (αντί της Ελληνικής, όπως της άξιζε) οι διεθνείς Γλώσσες κι από την Ιαπωνία ως τη Χαβάη, χρησιμοποιούνται καθημερινά από δισεκατομμύρια ανθρώπων. Παραδείγματα: ο.κ. =όλα καλά, φράση που καθιέρωσε έλληνας μετανάστης, μα και χρησιμοποιούσε ο Τζωρτζ Ουάσιγκτον, μονάχος, λίμνη, ρέζους, διάλογος, μυστήριο, σύμβολο, ενέργεια, κρίση, θερμοκρασία.

Πέρα από τις λέξεις - έννοιες δανείσαμε λέξεις κλειδιά όπως: μέτρο, σκόπιο, λογική, γράφω, από τις οποίες δημιουργούνται πάρα πολλές σύνθετες λέξεις: γύρω στις 3.270, από τις οποίες το 80% είναι ατόφιες Ελληνικές, όπως: Βιολογία, δυναμόμετρο, χαρτογραφώ, μικροσκόπιο κ.ά. Κάτι ανάλογο έχει γίνει και με τις λέξεις σαύρα, κέρας, κήτος, μυς οι οποίες, ως πρώτα ή δεύτερα συνθετικά, δημιούργησαν εκατοντάδες διεθνείς λέξεις.

Επίσης, με Ελληνικές προθέσεις, αντωνυμίες, επιρρήματα, αριθμητικά, μόρια κι επίθετα, όπως: αμφί, ανά, αντί, παρά, άλλο, πόσο, δέκα, πρώτο, άνω, ένδω, έσω, γυμνό, λεπτό, στενό, ψυχώ, θερμό, κρυπτό κ.ά. παρήχθησαν χιλιάδες νέες λέξεις, ανά την Υφήλιο.
Έστω κι αν φαντάζει απίστευτο, οι λέξεις που έχουν ελληνική ρίζα, διεθνώς, είναι πολλές εκατοντάδες χιλιάδες, ενώ οι αμιγώς ελληνικές είναι γύρω στις 27.000. Φανταστικά νούμερα, αν σκεφτούμε πως στο καθημερινό μας λεξιλόγιο δε χρησιμοποιούμε πάνω από 200 - 300 λέξεις. Για να δούμε τη διαφορά, σας αναφέρω πως η Αγγλική έχει δανειστεί 57 λέξεις από την Τουρκική και 34 από τα Σλαβικά.

Ερχόμενοι στο σήμερα, θα τολμήσω να πω ότι τα πράγματα είναι άσχημα, κι ας έχω κατηγορηθεί γι’ αυτό. Όλα όσα μάς άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας, όπως: πίστη, σύμβολα του Έθνους, παράδοση, ιδανικά, αξίες θα ’πρεπε να τα παραδώσουμε ατόφια στις επόμενες γενιές. Και όχι μόνο να τα παραδώσουμε, αλλά και να μπολιάσουμε το ενδιαφέρον τους για όλ’ αυτά. Και είναι πάρα πολλά. Ίσως αυτό περιέχει και μια αδυναμία, γιατί μέσα στα πολλά, χάνεται το καθ’ ένα χώρια. Για παράδειγμα, πόσοι Έλληνες γνωρίζουν σήμερα, ότι ο Ερατοσθένης ανακάλυψε πόσο είναι η περίμετρος της γης με ακρίβεια μέτρου, πριν 2.500 χιλιάδες χρόνια; Η ευθύνη μας είναι μεγάλη. Από μας εξαρτάται να το ξέρουμε ή αν όχι, να το μάθουμε, αλλά και το διδάξουμε και σε άλλους και ιδιαίτερα στα παιδιά και στους ξένους.

Η Γλώσσα μας είναι υπόθεση των ελλήνων, μα και ολόκληρης της Ανθρωπότητας. Πρέπει να συμπράξουμε όλοι μαζί, ο καθ’ ένας από το μετερίζι που υπηρετεί, για την ανάσχεση της φθίνουσας πορείας της και, ιδιαίτερα, οι Πνευματικοί Άνθρωποι και όσοι κουμαντάρουν τις τύχες του τόπου μας, μα, δυστυχώς, δεν υπάρχει «πολιτική» και, μάλιστα, ενιαία, για το θέμα Γλώσσα.

Αναρωτιέμαι τι κάνουν τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού, εδώ και χρόνια, καθώς και τα δεκάδες Πνευματικά Σωματεία της χώρας, τη στιγμή, κατά την οποία, μετά τις «αλλαγές» του 1976, και δεν προσδιορίζεται το Γένος, σε αρκετές περιπτώσεις, μα και δεν είναι εφικτή ούτε η απλή ανάγνωση κειμένων, χωρίς, δυστυχώς, αυτό να έχει γίνει, καν, αντιληπτό. Τα φιλοσοφικά και άλλα κείμενα των προγόνων μας ξεχάστηκαν σε κάποια μουχλιασμένα συρτάρια, σαν τα μυαλά των υπεύθυνων(;), οι οποίοι, αλίμονο, αντί να γίνουν παράδειγμα προς μίμηση από τις θέσεις που υπηρετούν, ρουσφετολογούν, αδικούν, προβάλλοντας μετριότητες και ομοίους τους. Κατά καιρούς, είναι γνωστές οι διαμάχες Καθαρευουσιάνων και Δημοτικιστών, μα το 1976, έγιναν επεμβάσεις στη Γλώσσα μας, που τη φτώχυναν, την περιόρισαν και την αλλοίωσαν. Μας επέβαλαν, για παράδειγμα, να γράφουμε: τόσο καιρό, αντί τόσον καιρό, με αποτέλεσμα η Γλώσσα που είναι πιο σοφή από εμάς να λέει τόσο γκαιρό, με γ-κ, ή άλλο ν-τρόπο, με ντ, αντί άλλον τρόπο. Επίσης, όποιο αγαπάμε, αντί όποιον αγαπάμε ή κάποιο δείρανε (αντί του σωστού κάποιον δείρανε, όταν πρόκειται για αρσενικού γένους πρόσωπο). Κατήργησαν και πολλά κόμματα, δηλ. τη μουσική της Γλώσσας. Κατήργησαν τη δασεία που ήταν 1 κανονικό γράμμα το «Η» π.χ. ‘Ιστορία κι άλλα πολλά. Δείτε τις φράσεις: η γυναίκα δε φοβήθηκε και η γυναίκα, δε, φοβήθηκε). Ποιο παιδί, ή ξένος μπορεί να καταλάβει τη διαφορά, μετά την εξομοίωση του δε με το δεν, δεδομένου πως η Γραμματική δεν είναι για όσους γνωρίζουν τη Γλώσσα, μα γι’ αυτούς που τη μαθαίνουν. Ποιο είναι το γένος στις λέξεις Αιτιατικής: το σπουργίτη και το βάτο, που απαντώνται και σαν αρσενικά και σαν ουδέτερα; Πώς μπορούμε να γράφουμε το Θεό, το Σωκράτη ή το Σοφοκλή, λες και πρόκειται για ουδέτερο; Ειδικά αν πρόκειται για νεκρούς, αείμνηστους και ήρωες, καταντάει ιεροσυλία. Προσδιορίζεται το Γένος όταν λέμε κάποιο δείρανε; Όχι, φυσικά. Και ποιοι τα έκαναν αυτά, νομίζετε; Οι άσχετοι; Ο σοφός λαός; Όχι, φεύ, μα κορυφαίοι γνώστες (;) της Ελληνικής, με τις ευλογίες των κυβερνώντων. Κατά τα άλλα, διατυμπανίζουμε ότι η Ελληνική Γραφή έχει ιστορία 3.500 ετών, λες κι αυτό να είναι αρκετό, από μόνο του, για τη διατήρησή της, ενώ, η Ιστορία, σε κάθε τι, γράφεται κάθε μέρα. Κάποιοι υποστηρίζουν πως τη λύση θα δώσει η καθιέρωση της Καθαρεύουσας ή της Αρχαίας, μα κανείς δεν έχει αντιληφθεί, πως δε γυρίζουμε πίσω, πια, και πως η διόρθωση των λαθών που καθιερώθηκαν το 1976, και τα οποία έχει παραδεχθεί αργότερα, δημόσια, ο Υπουργός Παιδείας του 1976, και μετέπειτα Πρωθυπουργός, αείμνηστος Γ. Ράλλης, Γλωσσολόγοι, μα και η Ακαδημία Αθηνών, θα έσωζαν την κατάσταση. Είναι κάτι εύκολο κι εφικτό, μα δυστυχώς, παρά τη διαπίστωση και παραδοχή τα λάθη αυτά δε διορθώνονται. Αντί αυτού, Πανεπιστημιακοί, εκδίδουν δικά τους Λεξικά, στα οποία τα λάθη αυτά διορθώνονται, αλλά δεν κάνουν τίποτα για να διορθωθεί η Γραμματική που διδάσκεται στα σχολεία μας, εδώ και στο εξωτερικό. Σε ποια άλλη χώρα συμβαίνει αυτός ο παραλογισμός; Πού αλλού στον κόσμο, γνωρίζουν ότι κάτι πολύ σπουδαίο (όπως το εργαλείο και ο μοχλός που λέγεται Γλώσσα) είναι λάθος και δεν το διορθώνουν;
Μετά απ’ αυτά, ασφαλώς, η Ελληνική Γλώσσα είναι υπόθεση όλων μας, εμάς των απλών ανθρώπων, αφού οι υπεύθυνοι και κωφεύουν και καταστρέφουν, ειδικά, εποχούμενοι στην παγκοσμιοποίηση και στα «σημεία των καιρών». Στον τόπο μας, γενικά, και στην τηλεόραση (που τόσο επηρεάζει τον απλό άνθρωπο) κυριαρχούν, πια, ασήμαντοι και μικρούτσικοι. Οι υποτιθέμενοι μεγάλοι δεξιώνονται μόνο stars της show biz. Τι κρίμα γι’ αυτούς!

Δυστυχώς, ό,τι επέζησε, ακόμα και σε περιόδους ξένης κατοχής˙ η Γλώσσα μας, αυτή που αποτελεί το κόσμημα του Πολιτισμού μας και τον καθρέφτη του, γιατί μέσω των λέξεων εκφράζουμε τα επί μέρους νοήματά του, κινδυνεύει.

Λέγεται, ότι ο «ξένος δάκτυλος» «ενορχήστρωσε» τη διαδικασία να «βληθούμε», ως Έθνος, μέσω της Ιστορίας και της Γλώσσας μας, αλλά Έλληνες ήταν αυτοί που λεηλάτησαν τους θησαυρούς της, και, όπως λέω πιο πάνω, μορφωμένοι. Άξιοι Εσμέ, σε ποιους το επιτρέψαμε. Άξιον Εστί, τι θα πρέπει να γίνει! Τώρα!

Η κάθε Γλώσσα, βέβαια, πόσο μάλλον η Ελληνική, έχει τη δική της δύναμη. Έχει σπαθιά και κόβει, σαν βγει από τα θηκάρια. Κόκαλα δεν έχει, μα κόκαλα τσακίζει. όπως εκείνη, η τραχιά, του «αγράμματου» Μακρυγιάννη! Αλλά, αφού δεν κάνουν κάτι οι Καθηγητές Πανεπιστημίου, οι Φιλόλογοι και οι δάσκαλοι, ας το κάνουμε εμείς οι «απλοί» άνθρωποι και οι Λογοτέχνες, ως εραστές της Γλώσσας μας.

Βοήθημα: «Ομώνυμη μελέτη, Αρ. Κωνσταντινίδη».